بو گونلر چوخلاری بو مؤوضوع‌دا هم‌رأی‌دیرلر کی «آذربایجان حرکاتی» تکجه شیوه یوخسول‌لوغوندان دئییل بلکه فوندامنتال نقصانلاردان‌‌دا اذیت چکیر. بو نقیصه‌لرین کؤلگه‌سی چوخدان‌دیر کی آذربایجان حرکاتینا آغیرلیق ائدیر. بو ایسه گئرچک‌لر یئرینه بیر سیرا فرضیات و گومانلار اورتایا قویولوب حتتا قضاوت‌لری‌ده توتوشدوروبدور. عمومیت‌ده حرکته دویغوسال یاناشماق سبب اولوبدور کی اوندا اولان ظرفیت‌لرده‌ن غفلت ائدیب واخت‌لی تاکیتک لری ایره لییه قویماییب و نهایت ایسته‌دیگی نتیجه‌نی الده ائده بیلمه‌یک. بو اوزده ن دئمک اولار کی حرکت بیر « گونده لیک سیاست چیلیک » ده حرله‌نییه‌رک دایانمیشدیر. و بو حرکاتا قوووشان یئنیجه گنج قوه‌لرین گوج لرینی بوش یئره هرزله ندیریب اونلاری تکرار بیر دائیره ده مایوس ائده بیلر.
البته بیز تقصیرکار پئشینده دئییلیک کی گوناه لاری اونون بوینونا ییخماق‌لا یاخامیزی قورتارمیش اولاق. تام ترسی بو بیزیم مسئولیت‌ایمیزی داهادا آرتیریر. نبی اوغلو بیر یازیسیندا یازیر « به نظر می رسد حرکت ملی آذربایجان از بدو آغاز راه نوین خود همواره با فقدان تولید نظریه وفقر نظریه پردازی جهت ارائه خط مشی تئوریزه شده و راهکار های مناسب با احوالات جامعه فعلی آذربایجان روبرو بوده است»(1). بو سؤز او قدر ده رئال لاردان اوزاق دئییل و بلکه ائله بونا گؤره دیر کی سیاسی حرکت لرده قرار وئریجی عنصر، قارشی دا کی قووه لر اولاراق بیز بیرجه اونلارین تاثیری آلتیندا رئاکسیا گؤسترمه یه قناعت ائتمیشیک. بیر نمونه سی ائله ایراندا گئده ن سون پارلامئنت سئچکی لرینده دوز او زامان کی حاکمیتین ایچینده اولان اؤز موخالیفت قانادلاری ( جناح لار ) اونو بایکوت ائتمکده ایدیلر، آذربایجانلی نامزد لر ایچینده حله رقابت باشلامیشدی. بورادا حتتا بیر آددیم دا گونده لیک سیاست ینده‌ن گئری ایدی لر!
بئله جه بیر قیسا باخیشدا اله گلر کی بو سون ایللرده اؤیله کی جدیت‌له آذربایجان حرکاتیندان سؤز گئدیردی، بو حرکت ائله‌یه بیلمه‌دی کی اؤز رولونو عینی جدیت‌له ایفا ائدیب یارانان فرصت‌لرده‌ن ایسته‌دیگی بهره‌نی آپارسین. آمما نییه؟ بو سوآلا مختلیف آچی‌لاردان جواب وئرمک اولار. هر شئی‌ده‌ن اول لازیم گلیر کی هر یارادیلیشی شیشیرتمه‌دن اؤز یئرینده گؤروب، اؤلچوسونده قیمت له‌ندیرک.
« محمد تقی ستاری » سون مقاله سینده بو شیشیرتمه‌نی قینایاراق او دسته اینسانلاری کی [ ایران دا ] بو حرکتی « قویترین آلترناتیو سیاسی » بیلیرلر دانناییب، قئید ائدیر «حرکت ملی آذربایجان (...) هنوز قابلیت تبدیل به یک حرکت سیاسی تمام عیار را ندارد.» (2)او بو حرکت‌ده‌ن دقیق بیر استراتژیسی اولمادیغی ایچون گیلئی‌له‌نیر.
آمما بیر سیاسی حرکته تمام عیار دئدیگی نه دئمکدیر؟ هانسی مکانیسم لرده ن تابعیت ائدیر؟ بونلارین بیلمه‌سی یقین کی اوزون مباحیثه لری گره‌کله‌ندیریر، لاکین مکانیسمی تانیمادان اؤنجه بیز بیر اورتاق تانیمی ـ تعریفی ـ اورتایا قویمالی‌ییق. دئملی بیزیم آذربایجان حرکاتیندان گؤتوروشوموز نه دیر؟ آدلاندیردیغیمیز حرکات‌ین اوجو ـ گوجو هاردادیر؟ اونو تؤره دن، اوندا ایشتیراک ائده ن قوه لر کیم لر دیرلر؟ و... بلکه بونلاری اؤیره ننده‌ن سونرا اونا اویغون بیر تاکتیک و استراتژی‌نی معین‌له‌شدیریب یادا اینتظارلاری منطقی سویه‌ده اداره ائده بیله ریک.
***
بو اؤنسؤزو بوندان اؤترو قاباغا چکدیم کی وورغولاییم بو یولدا گؤتوره‌ن هر بیر استراتژیک و تاکتیک ایله علاقه دار آددیملاری قارشیلاماق گره‌ک، حتتا اگر ضرری بهره سینده‌ن آرتیق اولا بئله ! هئچ اولماسا کلیدله نمیش مباحیثه‌لرین قاپیسینی آچمیش اولا بیلر و سؤزلولری کؤلگه‌ده‌ن گؤز قاباغینا چیخاردیب، ادعاچی لری اولدوغو انگاره لری ایله گؤسترمیش اولار. بو اوزده ن باشا دوشمک اولار کی نییه « ایستقلالچی لارین » تکلیف ائده ن پروقرامی نقطه ی نظرلری توپلادی. شخصی گؤروشومه گؤره بو ساحه ده بو ایلک پروقرام دیر کی آچیقجا اؤز ایدئولوژی‌سینی منتظیم بیر شکیل‌ده تقدیم ائدیر. آچیق و صریح ! بونا گؤره یئری وار کی دیققت‌له اونو گؤزده ن کئچیردک.(3)
« ایستیقلالچیلار » ین گؤروشو «انقلابچی ناسیونالیستی دونیا گؤروشونه (...) سؤیکه نیر». اونلار دمکراتیا ایدآلی اساسی ایله انسانلاری «بوتون ائتتیک، دینی، منسوبیت، میللی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آیری ـ سئچیلیک، ظلم، اسارت و استثماردان آزاد» گؤرورلر. همچنین «بوتون میللی اوستونلوک و شووینیستیک فیکیر بیلدیریشلرینین آنلایشلارینی رد ائدیر» لر.... « اؤز ایدئولوگیاسینا صادق اولان ایستیقلال چی لار، بوتون اؤز ایمکانلارینی گونئی آذربایجان خالقی نین سیاسی ـ اقتصادی، اجتماعی و مدنی ماراقلارینی آزاد آذربایجانلی، آزاد وطنداش و آزاد وطن یاراتماق مقصدیله مودافیعه ائتمه یه، حصر ائدیرلر.» بئله‌جه ایستیقلال‌چی‌لارین استراتژیکی هدف لری « آزاد، مستقیل و بوتو آذربایجان یاراتماق» دیر.
اگر حقوقی باخیشدان باخساق هئچ بیر اینسانی یا گؤروشونو صیرف ناثواب نیت‌ینه گؤره جزالاندیرماق اولماز. (اساس جرمین یا سوچون ائیلمی دیر.) سیاست حیطه سینده‌ده بئله کیمی آنجاق عکس موناسیبت‌ده اولان بیر آنلاما راست گلمک اولار. بو چیخیش‌لا کی هئچ بیر دوشونجه، فیکیر یا ایدئولوژی‌نی صرف اینسانی و یا ایدآل نیت‌لری داشیدیغی ایچون موکافاتلاندیرمازلار. بورادا ایدآل‌لار دئییل بلکه پراتیک و نه درجه ده مدعی لرین دئدیک لرینه وفاکارلیغی اساس توتولا بیلر. آمما حادیثه نین موهوم‌لویو و مثبت طرفی بوندادیر کی ایندی آرتیق عینیت تاپیلمیش و کیملیگی بللی اولان بیر دوشونجه ـ ایدئولوگیا ـ یا گروپ دان دانیشماق اولار. بئله لیکله اولار کی چوخ ساده بؤهتان وورمادان حاشیه ده گئده ن سوآل لاری اورتایا قویوب جاواب گؤزله‌‌مک.
«صمد نیکنام» همین پروقراما توخوناراق «ایستیقلال چی لارین پروقرامیندا موباحیثه مؤوضوع اولاجاق بیر سیرا اساسلی مسئله لر» ی گؤرور.(4) او بئله ناسیونالیسم‌ین عؤمرون باشا چاتمیش بیله رک قئید ائدیر کی «... بیر عصر کئچمه سینه باخمایاراق همن مؤوضوع لار فورماجا ده‌ییشسه‌ده مضمون‌جا حله‌ده آذربایجان میللی حرکاتیندا دوروش گتیریر و تسلیم اولماق ایسته‌میر.» نیکنام تاریخی فاخت لاردان فایدالانیب [ایستیقلال چی لارین] «میللت ده ن وئریلمیش تعریف ده، جغرافی اراضی عامیلی نظرده توتولمور» دئییر. او « مساوات حؤکومت ینین یئنیلمه نده ن لرینین بیری و اساسی، میللت ده ن ائتدیگی یالنیش تعریف» ده دئیه بیلیر.
صمد نیکنام بوزامانکی مساواتچی لاری تنقید ائده رک «عصرین اول لرینده بؤیوک تورکستان شعاری نه قدر غیری رئال و تهلوکه لی ایدیسه، ایندی ده بؤیوک آذربایجان شعاری دا، سیاسی گئرچک لیک ده ن بیر او قدر اوزاقدیر.» دئیه گؤروشون پایلاشیر. او حقوقی باخیمدان بعضی ادعالاری تهلوکه لی بیلیر. اؤزه للیکله اوندا کی ایستیقلاچیلار سؤیله ییرلر: «بوگونكو آذربايجان رسپوبليكاسي، گونئي آذربايجان ايستيقلاليتي ني الده ائده نه دك، آذربايجان ليلارين بيرينجي دولتينين قانوني يگانه واريثی دير. بئله كي، او بوتون ايشغال آلتيندا اولان آذربايجان تورپاقلارينين قانوني صاحيبي دير.»
بورادا گرچی ایستیقلالچیلار دئدیکلرینین قایناق و منبع‌یینی آیدینلاشدیرمیرلار لاکین بو سوآل اؤز یئرینده اعتبارلی دیر کی هانسی رسمی سند اساسی ایله و یاخود هانکی رسمی و قانونی آذربایجان رئسپوبلیکانین دؤولت وظیفه چی یاخود منصب‌چیسی آدیندان بئله مسئولیت لی امری تکلیف ائدیرلر؟ بئله ایسه بو شوبهه و سوآل یارانا بیلر کی بس نییه ایندییه جن بیزیم قانونی صاحیبیمیز اؤیله کی ارمنی ایشغالچی لاردان سؤز آپاریب حاققینی طلب ائدیر، بیزیم حاققیمیزدا هئچ بیر ان کیچیک رسمی ایفاده و قورو ادعا ده اورتایا چیخارماییب دیر؟!
آمما بیرجه حقوقی باخیم دان دئییل کی بو ادعالار تهلوکه یاردا بیلر. علیرضا اردبیلی بو تهلوکه نی باشقا بیچیم ده بیر سون درجه ده موهوم بیر سوآل‌لا اورتایا قویور. او سوروشور کی «هر بیر سیاسی شعار، بیزیم میللتی پراکنده لیکده ن چیخاریب، اونلارین بیرلشمه سینه یاردیم ائتدیگی حالدا گره ک موخالیف جبهه نین قوه لری آراسیندا داغینیق لیق یارادیب اونلارین واحید صف لرینی پوزسون. عجبا بو باخیمدان ایستیقلال شعاری نئجه بیر رول اویناییر: بیزی بیرلشدیریر و فارس شوینیزمینین رنگ برنگ قوشون حیصه لرینی داغیدیر یوخسا عکسینه عمل ائدیر و حتی بیزیم طرفده ن ده دوشمنه طرفدار یارادیر؟» (5) اونون رأیینه گؤره هر «هانسی سیاسی پلاتفورمون آرایا چیخماسی » ندان اؤنجه « سیاسی آنالیز ائتمک، هر سیاست مدعی سینین بورجو دور». اردبیلی سیاسی آنالیزی 5 ساحه ده معین له شدیریر سونرادا «هانسی ده ییشیک لری هانسی سیاسی ـ صینفی قوه لر له حیاتا کئچیرمک ایسته ییر؟» دئیه سوآل وئره رک، جوابینی ایستیقلال‌چی‌لاردان طلب ائدیر.
آمما من حله مؤوضوعا چوخ نیک بین یاناشماق ایستیرم. یعنی دئیه ک کی ائله بو گون بیزیم دوستلارین فرضیاتی تعبیر اولوب‌دا گئرچه‌یه چئویریلسین و «گونئی آذربایجانلی لار اؤزلرینی ایران ایسلام رئسپولیکاسی آدلانان مستملکه چی، توتالیتر، دیکتاتور، تئوکراتیک فارس شوونیستی بویوندورق و اسارتیندن آزاد (... )»(3) ائدیب و اورادان کی«آذربایجان رئسپوبلیکاسی» «بیزیم تورپاقلارینین قانونی صاحیبی» دیر سه و بیزده بو قانونا باش اه یمک ایسته ییریک سه، بو قرارا گله ک کی اؤز صاحیبیمیزه گئری قاییداق. اجازه واردیر می بیر بویلانیب یوخلاییب گؤره ک صاحیب اؤلکه ده نه لر کئچیر؟ یا هئچ اولماسا صاحیب یمیزین شانین شهرتین اؤیره نک کی کیم دیر؟ هانکی اجتماعی ـ سیاسی سیستمه مالیک دیر می؟ دونیا دا گئده ن بوگونکو استانداردلارلا موطابقتی وارمی؟ و اونلار حله بیزیم یوخ، ائله همین ایستیقلال چی لارین عیاری ایله دوز گلیر می؟ ! یعنی بوتون وعده وئردیک لری « اجتماعی عدالت »، «آزادلیق»، «برابرلیک» و ساییره، یئگانه واریث ایمیزده تامین اولموش و یا اولاجاق می؟ یوخسا نه دئییرلر رفسنجانی نین الینده ن قورتاردیقدان سونرا محترم « علی یف » ین عائیله سی و اونون چور چوچوق لارینین الینده قالاجاییق می؟
بئله دئییل‌سه بس نییه «بوتؤو آذربایجان» شوعارینی وئره‌نلر ایندییه قدر زحمته قاتلاشیب پروقراملاریندا صاحیب اؤلکه آذربایجان رئسپوبلیکاسینین وضعیتینه ان کیچیک اشاره‌لری‌ده بئله یوخدور! باشقا سؤزله «پروقرام» دا هر شئی‌ده‌ن سؤز گئدیر ساوایی بیزیم قوووشاجاغیمیز وطن‌ده‌ن! من حله اوراداکی خالغین اکونومیک و یا معیشت‌له ایلگیلی وضعیتده‌ن سؤز ائتمیرم کی بونجا ثروتی اولا اولا نابرابر بیر سیستمین حاکیم اولماسی ایچون دونیانین ان یوخسول اؤلکه لرینده‌ن بیری ساییلیر، بلکه من ائله همین یوخاری دا گئده ن پاراگراف لاردان صحبت آچیرام کی ایستقلال چی لار اونلاری آغزی سولاندیراجاق شکیل ده بزه ییب دوزوب و بیزه ده تکلیف ائدیرلر. عجبا سیکوت رضایت نشانه سی اولا بیلر می؟
اگر بئله ایسه بس ایستیقلالچیلار گره ک کی مضاعف مسئولیتی داشیییب دا استاتیستیکالارین ایضاح‌چیسی اولالار. او جومله ده ن کی « دونیا آراشدیرما تشکیلاتی ( World Audit)» نین وئردیگی معلوماتا گؤره آذربایجان رئسپوبلیکاسی دونیادا 146 اؤلکه لر ایچینده دمکراتیا باخیمیندان 117. جی یئری آلیر ( بیلمه لی سینیز کی همین تشکیلاتین قئیدیاتینا گؤره ایران ایسلام رئسپوبلیکاسی 127. جی یئرده دیر) (6)، بیرله‌شمیش میللت‌لر تشکیلاتینین UNDP نین راپورتونا گؤره 171 اؤلکه آراسی آذربایجان یاشاماق ایچون 91.جی اؤلکه تانینمیش دیر.(7)
بو گون آزادلیق و مطبوعات وضعیتی آذربایجان رئسپوبلیکاسیندا اکونومیک وضعیتینده‌ن داها دا خجالت‌له‌ندیریجی‌دیر. «آیدین قلی‌اوف» «باکی خبر» قازئته سینین رئداکتورو آمئریکا سسی ایله بیر موصاحیبه ده آنلادیر کی «موخالیفت مطبوعات بو گون آذربایجان دا تامینات سیز فعالیت گؤستریر... و اونلارین هئچ بیر مدافعه چیسی یوخدور » او شیکایت ائدیر کی «ژورنالیست لری زوراکی حرکاتا معروض قویورلار»، همچنین ژورنالیست لرین اوغورلانماسی، تعقیب اولونماسی، هده قورخو ائدیلمه سی و یاخود ایشکنجه وئریلمه سینده ن سؤز ائدیر! «نجف نجف‌اوف» ده همین موصاحیبه ده «قلی اوف» ین سؤزلرینه صحه قویاراق علاوه ائدیر کی «آذربایجان دا مستقیل بیر محکمه نین اولمادیغی ایچون... قانون ایله تامین اولونموش سؤز آزادلیغی یوخدور». اگر آذربایجان‌چیلارین ادعاسی دوغرو دورسا و اونلار گئرچک‌ده‌ن آذربایجانین قایغی‌کشلرینده‌ن‌دیرلر‌سه لازیم اولاردی کی مونارخیا و غیر قانونی شیوه‌سی ایله حاکمیته کئچن آذربایجانین یئنی لیدرینه تبریک گؤنده رمه یئرینه، گؤزلرینی بو آجی فجایعه لره آچیب پروقرامین بیر گوشه سینده‌ده اورادا یاشایان آذربایجانلی‌لارا بیر تکلیف آچایدیلار یاخود هئچ اولماسا ائله بو غیر دمکراتیک شیوه لرینه اعتراض آچان و حبسه دوشن سویداشلاریمیزین سسینه قوشولوب گؤستره یدیلر کی دئین اؤز ایدآل لاری یولوندا مصالیحه‌چی دئییل لر.
بو کیچیک آجی فاخت لار بیز گونئیلی آذربایجانلی‌لارا تمامی ایله تانیش دیر. حبس، تعزیر، ایشکنجه نین شوم ایزلرینی بیز دویموشوق، باشیمیزدا حیس ائتمیش و ائدیریک ده. بونلار پیسکولوژی باخیمیندان بیر خالغی بؤیوک بئله بیر تکلیف ایچون ماراقلاندیریب حاضیرلاندیران نورمالار دئییل! مین ایللر بویو « خدا ـ شاه ـ میهن » آدی ایله سومورولدوک، سونرا دا «ایسلام و امام زامان» آدی لا بیزه حاکیم اولدولار. هئچ اولماسا بو یوز ایل عرضینده مختلیف ایدآل‌لارلا حاققیمیزی الده ائتمک ایسته دیک. لاکین سونوج آنجاق و آنجاق قورو ادعالاریمیز اولدو. بیر واخت دا آییلدیق گؤردوک کی دونیانین بیر حیصه سینده بشریت ایدئولوگیاسیز و ایدآل سیز دمکراتیانی، برابرلیگی، حقیقی سئچگی و آزادلیغی نسبی حالدا اولسادا بئله یاشانیر. بو تجروبه لرده ن یان کئچیب‌ده صیفر دان باشلاییب و یئنی مدل و شیوه لره هم هزینه و هم اوزون زامان صرف ائله مک منطق ده ن کنارا دیر. ذاتا"« بوتو آذربایجانا » اینانانلار دا بونو حک ائتمیش لر یوخسا نییه چوخلارینین ریسکه قاتیلیب صاحیب اؤلکه‌یه کؤچوب دالدالانماق عوضینه، آوروپا و دیگر مترقی اؤلکه لره کؤچوب سیغینماق آلیرلار می؟
بونادا باخمایاراق گئنه بو گون بیز ایدآل لارین ده‌یرینده ن سؤز آپارماق ایسته میریک. بو کی یاخشی دیرمی یوخسا پیس!(حله قالسین) چونکو آرتیق ایدآل‌لار، اولان آجی گئرچک لرین اؤرت باسدیر ائتمه‌یینه کیفایت ائتمز. بیز مومکون‌له غیر مومکون اولایی لاردان سؤز ائدیریک. بو گون چوخ چتین اولار کی بو نورمالار و استانداردلارلا گونئیلی آذربایجان خالغینی کی تام ووجودی ایله دیکتاتورلوق و نابرابرلیگی تجروبه ائتمیش یئنی‌ده ن بیر یئنی «مدینه فاضله» یه چاغیرماق. چتین کی بو آرشینا بئز وئره لر!
29.07.2004
--------------------------------
1ـ باخین « نگاهی از درون به حرکت ملی آذربایجان»: http://www.durna.info/nebi_az.htm
2ـ باخین مقاله نین اؤزونه http://www.durna.info/AMH_Settari.htm
3ـ عینی پروقرامی بوردا اوخویا بیلرسینیز: http://www.tribun.com/1900/1985.htm و یا لاتین الفبا ایله اوخویان ایسته ین لر http://www.durna.info/Istiqlachilar_Cavanshir.htm
4ـ صمد نیکنام ین مقاله سینی اوخویان ایسته ین لر مراجعه ائده بیلیرلر: http://www.tribun.com/2000/2008.htm
5ـ باخین علیرضا اردبیلی » نین « پارتیالاشما، میللتله شمه یین موهوم مرحله سی کیمی » http://www.tribun.com/2000/2000%20Er%20Word.htm
6ـ باخین امید حبیبی نیا نین مقاله سی: http://khabarnameh.gooya.com/politics/archives/007198.php
7ـ باخین علیرضا اردبیلی نین بیر رپورتاژینا: http://www.tribun.com/1900/1991.htm
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Istiqlalçıların proqramına bir baxış
Bu arşına bez verərlər mi?
Bu günlər çoxları bu mövzuda həmrə`ydirlər ki Azərbaycan Hərəkatı təkcə şivə yoxsulluğundan deyil bəlkə fondamental noqsanlardandada əziyyət çəkir. Bu nəqisələrin kölgəsi çoxdandır ki Azərbaycan Hərəkatına ağırlıq edir. Bu isə gərçəklər yerinə bir sıra fərziyyat və gümanlar ortaya qoyulub hətta qəzavətləridə tutuşdurbdur. Ümumiyyətdə hərəkətə duyğusal yanaşmaq səbəb olubdur ki onda olan zərfiyyətlərdən qəflət edib vaxtlı taktikalari irəliyə qoymayıb və nəhayət istədiyi nəticəni əldə edə bilməyək. Bu üzdən demək olar ki Hərəkət bir “ gündəlik siyasətçilik” də hərlənərək dayanmışdır. Və bu Hərəkata qovuşan yenicə gənc qüvvələrin güclərini boş yerə hərzləndirib onları tekrar bir dairədə mə`yus edə bilir.
Əlbəttə biz təqsirkar peşində deyilik ki günahları onun boynuna yıxmaqla yaxamızı qurtarmış olaq. Tam tərsi bu bizim məs`uliyyətimizi daha da artırır. Nəbi Oğlu bir yazısında yazır “Belə gəlir ki Azərbaycan Milli Hərəkatı elə ilk yeni yolunun başından, hazırdaki Azərbaycan cəmiyyətinin əhvalatı ilə bağlı formalaşdırılmış və işlək bir direktiv və yaxud taktiki ortaya qoymaq üçün davamlı nəzəriyyə və nəzəriyyəçiliyin hazırlanmasının yoxsulluğu ilə qarşı qarşıya idi...”(1)
Bu sözlər o qədərdə reallardan uzaq deyil və bəlkə elə buna görədir ki siyasi hərəkətlərdə qərar verici ünsür, qarşıdaki qüvvələr olaraq, biz bircə onların tə`siri altında reaksiya göstərməyə qənaət etmişik. Bir nümunəsi elə İranda gedən son parlament seçgilərində, düz o zaman ki hakemiyyətin içində olan öz müxalifət qanadları onu baykot etməkdə idilər, azərbaycanlı namizədlər içində hələ rəqabət başlamışdı. Burada hətta bir addımda gündəlik siyasətindən geri idilər!
Beləcə bir qıssa baxışda ələ gələr ki bu son illərdə öylə ki ciddiyyətlə Azərbaycan Hərəkatından söz gedirdi, bu Hərəkət eləyə bilmədi ki öz rolunu eyni ciddiyyətlə ifa edib yaranan fürsətlərdən istədiyi bəhrəni aparsın. Amma niyə? Bu suala müxtəlif açılardan cavab vermək olar. Hər şeydən əvvəl lazım gəlir ki hər yaradılışı şişirtmədən öz yerində görüb ölçüsündə qiymətləndirək.
Məhəmməd Təqi Səttari “ son məqaləsində bu şişirtməni qınayaraq o dəstə insanları ki – İranda- bu Hərəkəti “ ən güclü alternativ “ bilirlər dannayıb, qeyd edir ki “ Azərbaycan Milli Hərəkatı... hələ bir tamam əyarlı ( bir başa) siyasi bir hərəkətə keçmə qabiliyyətini yoxudur “.(2) O bu Hərkətdən dəqiq bir stratecisi olmadığı üçün gileylənir.
Amma bir siyasi hərəkətə” tamam əyarlı” dediyi nə deməkdir? Hansı mekanismlərdən tabeiyyət edir? Bunların bilməsi yə`qin ki uzun mübahisələri gərəkləndirir, lakin mekanismi tanımadan öncə biz bir ortaq tanımı-tə`rifi- ortaya qoymalıyıq. Deməli bizim Azərbaycan Hərəkatından götürüşümüz nədir? Adlandırdığımız Hərəkatın ucu- gücü hardadır? Onu törədən, onda iştirak edən qüvvələr kimlərdilər?Və sairə. Bəlkə bunları öyrənəndən sonra ona uyğun bir taktik və stratecini müəyyənləşdirib yada intizarları mənteqi səviyədə idarə edə bilərik.
***
Bu önsözü bundan ötrü qabağa çəkdim ki vurğulayım bu yolda götürən hər bir stratecik və taktik ilə əlaqədar addımları qarşılamaq gərək, hətta əgər zərəri bəhrəsindən artıq ola belə! Heç olmasa kilidlənmiş mübahisələrin qapısını açmış ola bilər və sözlüləri kölgədən qöz qabağına çıxarıb, iddiaçılari olduğu əngarələri ilə göstərmiş olar. Bu üzdən başa düşmək olar ki niyə İstiqlalçıların təklif edən proqram noqteyi- nəzəri topladı. Şəxsi görüşümə görə- hələ içindikilərinə baxmıyaraq- bu ilk proqramdır ki bu sahədə açıqca öz ideolocisini müntəzəm bir şəkildə təqdim edir. Açıq və sərih! Buna görə yeri var ki diqqətlə onu gözdən keçirdək.(3)
İstiqlalçıların görüşü inqilabçı nasyonalisti dünya görüşünə... söykənir. Onlar demokratiya idealı əsası ilə insanları” bütün ettetik,dini, mənsubiyyət, milli, siyasi, ictimai və iqtisadi ayrı-seçilik, zülm, əsarət və istismardan azad görürlər. Həmçinin bütün milli üstünlük və şovinistik fikir bilidirişlərinin anlayışlarını rədd edir” lər, “Öz ideologiyasına sadiq olan istiqlalçılar, bütün öz imkanlarıı Güney Azərbaycan xalqının siyasi, iqtisadi, ictimai və mədəni maraqları azad azərbaycanlı, azad vətəndaş və azad vətən yaratmaq məqsədi ilə müdafiə etməyə, həsr edirlər.” Beləcə İstiqlalçıların strateci hədəfləri azad, müstəqil və bütöv Azərbaycan yaratmaqdır.
Əgər hiquqi baxışdan baxsaq heç bir insanı ya görüşünü sırf nasəvab niyyətinə görə cəzalandırmaq olmaz. ( əsas cürmün ya suçun eyləmidir) Siyasət hiytəsindədə belə kimi ancaq əks münasibətdə olan bir anlama rast gəlmək olar. Bu çıxışla ki heç bir düşüncə, fikir ya ideolocini sırf insani və ya ideal niyyətləri daşıdığı üçün mukafatlandırmazlar. Burada ideallar deyil bəlkə pratik və nə dərəcədə müddəilərin dediklərinə vəfakarlığı əsas tutula bilər. Amma hadisənin mühümlüyü və müsbət tərəfi bundadır ki indi artıq eyniyyət tapılmış və kimliyi bəlli olan bir düşüncə- ideologia- ya qrupdan danışmaq olar. Beləliklə olar ki çox sadə böhtan vurmadan haşiyədə gedən sualları ortaya qoyub cavab gözləmək.
Səməd Niknam həmin proqrama toxunaraq İstiqlalçıların proqramında mübahisə mövzu olacaq bir sıra əsaslı məs`ələləri görür. (4) O belə nasyonalismin ömrün başa çatmış bilərək qeyd edir ki “... bir əsr keçməsinə baxmayaraq həmən mövzular formaca dəyişdirsədə məzmunca hələdə Azərbaycan Milli Hərəkatında duruş gətirir və təslim olmaq istəmir.” Niknam tarixi faxtlardan faydalanıb “ ]İstiqlalçıların[... millətdən verilmiş tə`rifdə, coğrafi ərazi ameli nəzərdə tutulmur” deyir. O “ Müsavat hökümətinin yenilmə nədənlərini biri və əsasi, millətdən etdiyi yalnış tə`rif “ də deyə bilri.
Səməd Niknam buzamanki Müsavatçıları nənqid edərək “ Əsrin əvvəllərində böyük Türküstan şuari nəqədər qeyri-real və təhlükəli idisə, indidə Böyük Azərbaycan şuarıda , siyasi gərçəklikdən bir o qədər uzaqdır” deyə görüşün paylaşır. O hüquqi baxımdan bə`zi iddiaları təhlükəli bilir. Özəlliklə onda ki İstiqlalçılar söyləyirlər “ Bugünkü Azərbaycan Respublikası, Güney Azərbaycan istiqlaliyyətini əldə edənədək, azərbaycanlıların birinci dövlətinin qanuni yeganə varisidir. Belə ki, o, bütün işqal altında olan Azərbaycan torpaqlarının qanuni sahibidir.”
Burada gərçi İstiqlalçılar dediklərinin qaynaq və mənbəyini aydınlaşdırmırlar lakin bu sual öz yerində e`tibarlıdır ki hansı rəsmi sənəd əsası ilə və yaxud hanki rəsmi və qanuni Azərbaycan Respublikanın dövlət vəzifəçi və yaxud mənsəbçisi adından belə məs`uliyyətli əmri təklif edirlər? Belə isə bu şübhə və sual yarana bilir ki bəs niyə indiyəcən qanuni sahibifmiz öyləki Ərməni işqalçılardan söz aparıb haqqını tələb edir, bizim haqqımızda heç bir ən kiçik rəsmi ifadə və quru iddiada ortaya çıxarmayıbdır?!
Amma bircə hüquqi baxımdan deyil ki bu iddialar təhlükə yarada bilər. Əlirza Ərdəbilli bu təhlükəni başqa biçimdə bir son dərəcədə mühüm bir sualla ortaya qoyur. O soruşur ki “ Hər bir siyasi şuar, bizim milləti pərakəndəlikdən çıxarıb, onların birləşməsinə yardım etdiyi halda gərək müxalif cəbhənin quvvələri arasında dağınıqlıq yaradıb onların vahid səflərini pozsun. Əcəba bu baxımdan İstiqlal şuarı necə bir rol oynayır: Bizi birləşdirir və Fars şovinizminin rəngbərəng qoşunu hissələrini dağıdır yoxsa əksinə əməl edir və hətta bizim tərəfdəndə düşmənə tərəfdar yaradır ?” (5) Onun rə`yinə görə hər hansı siyasi platformun araya çıxmasından öncə siyasi analiz etmək, hər siyasət müddəisinin borcudur. Ərdəbilli siyasi analizi 5 sahədə müəyyənləşdirir sonrada hansı dəyişikləri hansı siyasi- sinfi qüvvələrlə həyata çeçirmək istəyir? Deyə sual verərək cavabını İstiqlalçılardan tələb edir.
Amma mən hələ mövzua çox nikbin yanaşmaq istirəm. Yə`ni deyək ki elə bu gün bizim dostların fərziyyatı tə`bir olubda gərçəyə çevrilsin və Güney azərbaycanlılar özlərini İran İslam Respublikası adlanan müstəmləkəçi, totaliter, diktator, teoxratik Fars şovinisti buyundurq və əsarətindən azad (3) edib və oradan ki “ Azərbaycan Respublikası” “ bizim torpaqlarının qanuni sahibi” dırsə və bizdə bu qanuna baş əymək istəyiriksə, bu qərara gələk ki öz sahibimizə geri qayıdaq. İcazə vardır mı bir boylanıb yoxlayıb görək sahib ölkədə nələr keçir ? Ya heç olmasa sahibimizin şanın şöhrətin öyrənək ki kimdir ? Hankı ictimai- siyasi sistemə malikkir mi? Dünyada gedən bu günki standardlarla mütabiqəti var mı ? Və onlar hələ bizim yox, elə həmin İstiqlalçıların əyari ilə düz gəlir mi?! Yə`ni bütün vədə verdikləri ictimai ədalət , azadlıq, bərabərlik və sairə yeganə varisimizdə tə`min olmuş vəya olacaq mı? Yoxsa nə deyirlər Rəfsəncani`nin əlindən qurtardıqdan sonra möhtərəm Əliyev`in ailəsi və onun çor çocuqlarının əlində qalacayıq mı ?
Belə deyilsə bəs niyə “ Bütöv Azərbaycan” şuarını verənlər indiyə qədər zəhmətə qatlaşıb proqramlarında sahib ölkə Azərbaycan Respublikasının vəziyyətinə ən kiçik işarətləridə belə yoxdur! Başqa sözlə “ Program” da hər şeydən söz gedir savayı bizim qovuşacağımız vətəndən! Mən hələ oradaki xalğın ekonomik və ya məyişətlə ilgili vəziyyətdən söz etmirəm (ki bunca sərvəti ola ola nabərabər bir sistemin hakim olması üçün dünyanın ən yoxsul ölkələrindən biri sayılır), bəlkə mən elə həmin yuxarıda gedən paraqraflardan söhbət açıram ki İstiqlalçılar onları ağzı sulandıracaq şəkildə bəzəyib düzüb və bizədə təklif edir. Əcəba sükut rizayət nişanəsi ola bilər mi?
Əgər belə isə bəs İstiqlalçılar gərək ki müzaəf məs`uliyyəti daşıyıb da statistikaların izahçısı olalar. O cümlədən ki “ Dünya Araşdırma Təşkilatı ( Audit World) “ nın verdiyi mə`lumata görə Azərbaycan Respublikası dünyada 146 ölkələr içində demokratiya baxımdan 117. ci yeri alır ( Bilməlisiniz ki həmin taşkilatın qeydiyyatına görə İran İslam Respublikası 127. ci yerdədir) (6). Birləşmiş Millətlər Təşkilatının UNDP nin raportuna görə 171 ölkə arası Azərbaycan yaşamaq üçün 91.ci ölkə tanınmışdır.(7)
Bu gün azadlıq və mətbuat vəziyyəti Azərbaycan Respublikasında ekonomik vəziyyətindən daha da xəcalətləndiricidir. Aydın Quliyev Bakı Xəbər qazetəsinin redaktoru Amerika Səsi ilə bir müsahibədə anladır ki “ Müxalifət mətbuat bu gün Azərbaycanda tə`minatsız fəaliyyət göstərir və... “ ” Onların heç bir müdafiəçisi yoxdur. “ O şikayət edir ki “ Jurnalistləri zoraki hərəkata mə`ruz qoyurlar” , həmçinin jurnalistlərin oğurlanması, tə`qib olunması, hədə qorxu edilməsi və yaxud işkəncə verilməsindən söz edir! Nəcəf Nəcəfov də həmin müsahibədə Quliyevin sözlərinə sihə qoyaraq əlavə edir ki “ Azərbaycanda müstəqil bir məhkəmənin olmadığı üçün... qanun ilə tə`min olunmuş söz azadlığı yoxdur”.
Əgər Azərbaycançıların iddiası doğrudursa və onlar gərçəkdən Azərbaycanın qayğıkeşlərindəndirlərsə lazım olardı ki monarxiya və qeyri- qanuni şivəsi ilə hakemiyyətə keçən Azərbaycanın yeni liderinə təbrik göndərmə yerinə, gözlərini bu acı fəcayilərə açıb proqramın bir guşəsindədə orada yaşayan azərbaycanlılarada bir təklif açaydılar və yaxud heç olmasa elə bu qeyri-demokratik şivələrinə e`tiraz açan və həbsə düşən soydaşlarımızın səsinə qoşulub göstərəydilər ki deyən öz idealları yolunda müsalihəçi deyillər.
Bu kiçik acı faxtlar biz güneyli azərbaycanlılara tamami ilə tanışdır. Həbs, tə`zir, işkəncənin şüm izlərini biz duymuşuq, başımızda hiss etmişik və edirikdə. Bunlar pisxologi baxımından bir xalğı böyük belə bir təklif üçün maraqlandırıb hazırlandıran normalar deyil! Min illər boyu “ Xuda- Şah- Mihən “ adı ilə sömürüldük, sonrada “ İslam və İmami- zaman “ adı ilə bizə hakem oldular. Heç olmasa bu yüz il ərzində müxtəlif ideallarla haqqımızı əldə etmək istədik. Lakin sonuç ancaq və ancaq quru iddialarımız oldu. Bir vaxtda ayıldıq gördük ki dünyanın bir hissəsində bəşəriyyət ideologiasız və idealsız demokratıanı, bərabərliyi, həqiqi seçgi və azadlığı nisbi halda olsada belə yaşanır. Bu təcrübələrdən yan keçib də sıfırdan başlayıb və yeni model və şivələrə həm həzinə və həm uzun zaman sərf eləmək məntiqdən kanaradır. Zatən Bütöv Azərbaycan`a inananlarda bunu həkk etmişlər yoxsa niyə çoxlarının riskə qatılmayıb sahib ölkəyə köçüb daldalanmaq əvəzinə , Avrupa və digər mütərəqqi ölkələrə köçüb sığınmaq alırlar mı?
Bunada baxmayaraq genə bu gün biz idealların dəyərindən söz aparmaq istəmirik. Bu ki yaxşıdır mı yoxsa pis! ( hələ qalsın).Çünki ideallar, olan acı gərçəklərin ört basdır etməyinə kifayət etməz. Biz mümkünlə qeyri- mümkün olayılardan söz edirik. Bu gün çox çətin olar ki bu normalar və standardlarla Güneyli Azərbaycan xalğını ki tam vücudi ilə diktatorluq və nabərabərliyi təcrübə etmiş yenidən bir yeni “ Mədinəyi- fazilə “ yə çağırmaq. Çətin ki bu arşına bez verələr!
(1) Baxın Azərbaycan Milli Hərəkatı`na içdən bir baxış – Fars dilində http://www.durna.info/nebi_az.htm
(2) Baxın məqlənin özünə http://www.durna.info/AMH_Settari.htm
(3) Eyni proqramı burada oxuya bilərsiniz http://www.durna.info/Istiqlachilar_Cavanshir.htm
(4) Səməd Niknam`ın məqaləsini oxuyan istəyənlər bu ünvana müraciə edə bilər: http://www.tribun.com/2000/2008.htm
(5) Baxın Əlirza Ərdəbilli`nin “ Partiyalaşma, millətləşməyin mühüm mərhələsi” http://www.tribun.com/2000/2000%20Er%20Word.htm
(6) Baxın Ümid Həbibiniya`nın məqaləsinə (Fars dilində): http://khabarnameh.gooya.com/politics/archives/007198.php
(7) Baxın Əlirza Ərdəbilli`nin bir reportajına http://www.tribun.com/1900/1991.htm
Əlbəttə biz təqsirkar peşində deyilik ki günahları onun boynuna yıxmaqla yaxamızı qurtarmış olaq. Tam tərsi bu bizim məs`uliyyətimizi daha da artırır. Nəbi Oğlu bir yazısında yazır “Belə gəlir ki Azərbaycan Milli Hərəkatı elə ilk yeni yolunun başından, hazırdaki Azərbaycan cəmiyyətinin əhvalatı ilə bağlı formalaşdırılmış və işlək bir direktiv və yaxud taktiki ortaya qoymaq üçün davamlı nəzəriyyə və nəzəriyyəçiliyin hazırlanmasının yoxsulluğu ilə qarşı qarşıya idi...”(1)
Bu sözlər o qədərdə reallardan uzaq deyil və bəlkə elə buna görədir ki siyasi hərəkətlərdə qərar verici ünsür, qarşıdaki qüvvələr olaraq, biz bircə onların tə`siri altında reaksiya göstərməyə qənaət etmişik. Bir nümunəsi elə İranda gedən son parlament seçgilərində, düz o zaman ki hakemiyyətin içində olan öz müxalifət qanadları onu baykot etməkdə idilər, azərbaycanlı namizədlər içində hələ rəqabət başlamışdı. Burada hətta bir addımda gündəlik siyasətindən geri idilər!
Beləcə bir qıssa baxışda ələ gələr ki bu son illərdə öylə ki ciddiyyətlə Azərbaycan Hərəkatından söz gedirdi, bu Hərəkət eləyə bilmədi ki öz rolunu eyni ciddiyyətlə ifa edib yaranan fürsətlərdən istədiyi bəhrəni aparsın. Amma niyə? Bu suala müxtəlif açılardan cavab vermək olar. Hər şeydən əvvəl lazım gəlir ki hər yaradılışı şişirtmədən öz yerində görüb ölçüsündə qiymətləndirək.
Məhəmməd Təqi Səttari “ son məqaləsində bu şişirtməni qınayaraq o dəstə insanları ki – İranda- bu Hərəkəti “ ən güclü alternativ “ bilirlər dannayıb, qeyd edir ki “ Azərbaycan Milli Hərəkatı... hələ bir tamam əyarlı ( bir başa) siyasi bir hərəkətə keçmə qabiliyyətini yoxudur “.(2) O bu Hərkətdən dəqiq bir stratecisi olmadığı üçün gileylənir.
Amma bir siyasi hərəkətə” tamam əyarlı” dediyi nə deməkdir? Hansı mekanismlərdən tabeiyyət edir? Bunların bilməsi yə`qin ki uzun mübahisələri gərəkləndirir, lakin mekanismi tanımadan öncə biz bir ortaq tanımı-tə`rifi- ortaya qoymalıyıq. Deməli bizim Azərbaycan Hərəkatından götürüşümüz nədir? Adlandırdığımız Hərəkatın ucu- gücü hardadır? Onu törədən, onda iştirak edən qüvvələr kimlərdilər?Və sairə. Bəlkə bunları öyrənəndən sonra ona uyğun bir taktik və stratecini müəyyənləşdirib yada intizarları mənteqi səviyədə idarə edə bilərik.
***
Bu önsözü bundan ötrü qabağa çəkdim ki vurğulayım bu yolda götürən hər bir stratecik və taktik ilə əlaqədar addımları qarşılamaq gərək, hətta əgər zərəri bəhrəsindən artıq ola belə! Heç olmasa kilidlənmiş mübahisələrin qapısını açmış ola bilər və sözlüləri kölgədən qöz qabağına çıxarıb, iddiaçılari olduğu əngarələri ilə göstərmiş olar. Bu üzdən başa düşmək olar ki niyə İstiqlalçıların təklif edən proqram noqteyi- nəzəri topladı. Şəxsi görüşümə görə- hələ içindikilərinə baxmıyaraq- bu ilk proqramdır ki bu sahədə açıqca öz ideolocisini müntəzəm bir şəkildə təqdim edir. Açıq və sərih! Buna görə yeri var ki diqqətlə onu gözdən keçirdək.(3)
İstiqlalçıların görüşü inqilabçı nasyonalisti dünya görüşünə... söykənir. Onlar demokratiya idealı əsası ilə insanları” bütün ettetik,dini, mənsubiyyət, milli, siyasi, ictimai və iqtisadi ayrı-seçilik, zülm, əsarət və istismardan azad görürlər. Həmçinin bütün milli üstünlük və şovinistik fikir bilidirişlərinin anlayışlarını rədd edir” lər, “Öz ideologiyasına sadiq olan istiqlalçılar, bütün öz imkanlarıı Güney Azərbaycan xalqının siyasi, iqtisadi, ictimai və mədəni maraqları azad azərbaycanlı, azad vətəndaş və azad vətən yaratmaq məqsədi ilə müdafiə etməyə, həsr edirlər.” Beləcə İstiqlalçıların strateci hədəfləri azad, müstəqil və bütöv Azərbaycan yaratmaqdır.
Əgər hiquqi baxışdan baxsaq heç bir insanı ya görüşünü sırf nasəvab niyyətinə görə cəzalandırmaq olmaz. ( əsas cürmün ya suçun eyləmidir) Siyasət hiytəsindədə belə kimi ancaq əks münasibətdə olan bir anlama rast gəlmək olar. Bu çıxışla ki heç bir düşüncə, fikir ya ideolocini sırf insani və ya ideal niyyətləri daşıdığı üçün mukafatlandırmazlar. Burada ideallar deyil bəlkə pratik və nə dərəcədə müddəilərin dediklərinə vəfakarlığı əsas tutula bilər. Amma hadisənin mühümlüyü və müsbət tərəfi bundadır ki indi artıq eyniyyət tapılmış və kimliyi bəlli olan bir düşüncə- ideologia- ya qrupdan danışmaq olar. Beləliklə olar ki çox sadə böhtan vurmadan haşiyədə gedən sualları ortaya qoyub cavab gözləmək.
Səməd Niknam həmin proqrama toxunaraq İstiqlalçıların proqramında mübahisə mövzu olacaq bir sıra əsaslı məs`ələləri görür. (4) O belə nasyonalismin ömrün başa çatmış bilərək qeyd edir ki “... bir əsr keçməsinə baxmayaraq həmən mövzular formaca dəyişdirsədə məzmunca hələdə Azərbaycan Milli Hərəkatında duruş gətirir və təslim olmaq istəmir.” Niknam tarixi faxtlardan faydalanıb “ ]İstiqlalçıların[... millətdən verilmiş tə`rifdə, coğrafi ərazi ameli nəzərdə tutulmur” deyir. O “ Müsavat hökümətinin yenilmə nədənlərini biri və əsasi, millətdən etdiyi yalnış tə`rif “ də deyə bilri.
Səməd Niknam buzamanki Müsavatçıları nənqid edərək “ Əsrin əvvəllərində böyük Türküstan şuari nəqədər qeyri-real və təhlükəli idisə, indidə Böyük Azərbaycan şuarıda , siyasi gərçəklikdən bir o qədər uzaqdır” deyə görüşün paylaşır. O hüquqi baxımdan bə`zi iddiaları təhlükəli bilir. Özəlliklə onda ki İstiqlalçılar söyləyirlər “ Bugünkü Azərbaycan Respublikası, Güney Azərbaycan istiqlaliyyətini əldə edənədək, azərbaycanlıların birinci dövlətinin qanuni yeganə varisidir. Belə ki, o, bütün işqal altında olan Azərbaycan torpaqlarının qanuni sahibidir.”
Burada gərçi İstiqlalçılar dediklərinin qaynaq və mənbəyini aydınlaşdırmırlar lakin bu sual öz yerində e`tibarlıdır ki hansı rəsmi sənəd əsası ilə və yaxud hanki rəsmi və qanuni Azərbaycan Respublikanın dövlət vəzifəçi və yaxud mənsəbçisi adından belə məs`uliyyətli əmri təklif edirlər? Belə isə bu şübhə və sual yarana bilir ki bəs niyə indiyəcən qanuni sahibifmiz öyləki Ərməni işqalçılardan söz aparıb haqqını tələb edir, bizim haqqımızda heç bir ən kiçik rəsmi ifadə və quru iddiada ortaya çıxarmayıbdır?!
Amma bircə hüquqi baxımdan deyil ki bu iddialar təhlükə yarada bilər. Əlirza Ərdəbilli bu təhlükəni başqa biçimdə bir son dərəcədə mühüm bir sualla ortaya qoyur. O soruşur ki “ Hər bir siyasi şuar, bizim milləti pərakəndəlikdən çıxarıb, onların birləşməsinə yardım etdiyi halda gərək müxalif cəbhənin quvvələri arasında dağınıqlıq yaradıb onların vahid səflərini pozsun. Əcəba bu baxımdan İstiqlal şuarı necə bir rol oynayır: Bizi birləşdirir və Fars şovinizminin rəngbərəng qoşunu hissələrini dağıdır yoxsa əksinə əməl edir və hətta bizim tərəfdəndə düşmənə tərəfdar yaradır ?” (5) Onun rə`yinə görə hər hansı siyasi platformun araya çıxmasından öncə siyasi analiz etmək, hər siyasət müddəisinin borcudur. Ərdəbilli siyasi analizi 5 sahədə müəyyənləşdirir sonrada hansı dəyişikləri hansı siyasi- sinfi qüvvələrlə həyata çeçirmək istəyir? Deyə sual verərək cavabını İstiqlalçılardan tələb edir.
Amma mən hələ mövzua çox nikbin yanaşmaq istirəm. Yə`ni deyək ki elə bu gün bizim dostların fərziyyatı tə`bir olubda gərçəyə çevrilsin və Güney azərbaycanlılar özlərini İran İslam Respublikası adlanan müstəmləkəçi, totaliter, diktator, teoxratik Fars şovinisti buyundurq və əsarətindən azad (3) edib və oradan ki “ Azərbaycan Respublikası” “ bizim torpaqlarının qanuni sahibi” dırsə və bizdə bu qanuna baş əymək istəyiriksə, bu qərara gələk ki öz sahibimizə geri qayıdaq. İcazə vardır mı bir boylanıb yoxlayıb görək sahib ölkədə nələr keçir ? Ya heç olmasa sahibimizin şanın şöhrətin öyrənək ki kimdir ? Hankı ictimai- siyasi sistemə malikkir mi? Dünyada gedən bu günki standardlarla mütabiqəti var mı ? Və onlar hələ bizim yox, elə həmin İstiqlalçıların əyari ilə düz gəlir mi?! Yə`ni bütün vədə verdikləri ictimai ədalət , azadlıq, bərabərlik və sairə yeganə varisimizdə tə`min olmuş vəya olacaq mı? Yoxsa nə deyirlər Rəfsəncani`nin əlindən qurtardıqdan sonra möhtərəm Əliyev`in ailəsi və onun çor çocuqlarının əlində qalacayıq mı ?
Belə deyilsə bəs niyə “ Bütöv Azərbaycan” şuarını verənlər indiyə qədər zəhmətə qatlaşıb proqramlarında sahib ölkə Azərbaycan Respublikasının vəziyyətinə ən kiçik işarətləridə belə yoxdur! Başqa sözlə “ Program” da hər şeydən söz gedir savayı bizim qovuşacağımız vətəndən! Mən hələ oradaki xalğın ekonomik və ya məyişətlə ilgili vəziyyətdən söz etmirəm (ki bunca sərvəti ola ola nabərabər bir sistemin hakim olması üçün dünyanın ən yoxsul ölkələrindən biri sayılır), bəlkə mən elə həmin yuxarıda gedən paraqraflardan söhbət açıram ki İstiqlalçılar onları ağzı sulandıracaq şəkildə bəzəyib düzüb və bizədə təklif edir. Əcəba sükut rizayət nişanəsi ola bilər mi?
Əgər belə isə bəs İstiqlalçılar gərək ki müzaəf məs`uliyyəti daşıyıb da statistikaların izahçısı olalar. O cümlədən ki “ Dünya Araşdırma Təşkilatı ( Audit World) “ nın verdiyi mə`lumata görə Azərbaycan Respublikası dünyada 146 ölkələr içində demokratiya baxımdan 117. ci yeri alır ( Bilməlisiniz ki həmin taşkilatın qeydiyyatına görə İran İslam Respublikası 127. ci yerdədir) (6). Birləşmiş Millətlər Təşkilatının UNDP nin raportuna görə 171 ölkə arası Azərbaycan yaşamaq üçün 91.ci ölkə tanınmışdır.(7)
Bu gün azadlıq və mətbuat vəziyyəti Azərbaycan Respublikasında ekonomik vəziyyətindən daha da xəcalətləndiricidir. Aydın Quliyev Bakı Xəbər qazetəsinin redaktoru Amerika Səsi ilə bir müsahibədə anladır ki “ Müxalifət mətbuat bu gün Azərbaycanda tə`minatsız fəaliyyət göstərir və... “ ” Onların heç bir müdafiəçisi yoxdur. “ O şikayət edir ki “ Jurnalistləri zoraki hərəkata mə`ruz qoyurlar” , həmçinin jurnalistlərin oğurlanması, tə`qib olunması, hədə qorxu edilməsi və yaxud işkəncə verilməsindən söz edir! Nəcəf Nəcəfov də həmin müsahibədə Quliyevin sözlərinə sihə qoyaraq əlavə edir ki “ Azərbaycanda müstəqil bir məhkəmənin olmadığı üçün... qanun ilə tə`min olunmuş söz azadlığı yoxdur”.
Əgər Azərbaycançıların iddiası doğrudursa və onlar gərçəkdən Azərbaycanın qayğıkeşlərindəndirlərsə lazım olardı ki monarxiya və qeyri- qanuni şivəsi ilə hakemiyyətə keçən Azərbaycanın yeni liderinə təbrik göndərmə yerinə, gözlərini bu acı fəcayilərə açıb proqramın bir guşəsindədə orada yaşayan azərbaycanlılarada bir təklif açaydılar və yaxud heç olmasa elə bu qeyri-demokratik şivələrinə e`tiraz açan və həbsə düşən soydaşlarımızın səsinə qoşulub göstərəydilər ki deyən öz idealları yolunda müsalihəçi deyillər.
Bu kiçik acı faxtlar biz güneyli azərbaycanlılara tamami ilə tanışdır. Həbs, tə`zir, işkəncənin şüm izlərini biz duymuşuq, başımızda hiss etmişik və edirikdə. Bunlar pisxologi baxımından bir xalğı böyük belə bir təklif üçün maraqlandırıb hazırlandıran normalar deyil! Min illər boyu “ Xuda- Şah- Mihən “ adı ilə sömürüldük, sonrada “ İslam və İmami- zaman “ adı ilə bizə hakem oldular. Heç olmasa bu yüz il ərzində müxtəlif ideallarla haqqımızı əldə etmək istədik. Lakin sonuç ancaq və ancaq quru iddialarımız oldu. Bir vaxtda ayıldıq gördük ki dünyanın bir hissəsində bəşəriyyət ideologiasız və idealsız demokratıanı, bərabərliyi, həqiqi seçgi və azadlığı nisbi halda olsada belə yaşanır. Bu təcrübələrdən yan keçib də sıfırdan başlayıb və yeni model və şivələrə həm həzinə və həm uzun zaman sərf eləmək məntiqdən kanaradır. Zatən Bütöv Azərbaycan`a inananlarda bunu həkk etmişlər yoxsa niyə çoxlarının riskə qatılmayıb sahib ölkəyə köçüb daldalanmaq əvəzinə , Avrupa və digər mütərəqqi ölkələrə köçüb sığınmaq alırlar mı?
Bunada baxmayaraq genə bu gün biz idealların dəyərindən söz aparmaq istəmirik. Bu ki yaxşıdır mı yoxsa pis! ( hələ qalsın).Çünki ideallar, olan acı gərçəklərin ört basdır etməyinə kifayət etməz. Biz mümkünlə qeyri- mümkün olayılardan söz edirik. Bu gün çox çətin olar ki bu normalar və standardlarla Güneyli Azərbaycan xalğını ki tam vücudi ilə diktatorluq və nabərabərliyi təcrübə etmiş yenidən bir yeni “ Mədinəyi- fazilə “ yə çağırmaq. Çətin ki bu arşına bez verələr!
(1) Baxın Azərbaycan Milli Hərəkatı`na içdən bir baxış – Fars dilində http://www.durna.info/nebi_az.htm
(2) Baxın məqlənin özünə http://www.durna.info/AMH_Settari.htm
(3) Eyni proqramı burada oxuya bilərsiniz http://www.durna.info/Istiqlachilar_Cavanshir.htm
(4) Səməd Niknam`ın məqaləsini oxuyan istəyənlər bu ünvana müraciə edə bilər: http://www.tribun.com/2000/2008.htm
(5) Baxın Əlirza Ərdəbilli`nin “ Partiyalaşma, millətləşməyin mühüm mərhələsi” http://www.tribun.com/2000/2000%20Er%20Word.htm
(6) Baxın Ümid Həbibiniya`nın məqaləsinə (Fars dilində): http://khabarnameh.gooya.com/politics/archives/007198.php
(7) Baxın Əlirza Ərdəbilli`nin bir reportajına http://www.tribun.com/1900/1991.htm
